[X-friend] hay [X-friends] ?!?

Theo người lớn tuổi cừ khôi ở Vạn Giã, mà ngày nay có con cháu nối đời theo nghề đi địu (nghề phá hoang trầm kỳ), cho biết Địa chỉ phát tích nghề đi địu là từ xóm quang Đông, buôn bản Ninh Đông, huyện Ninh Hòa, rồi sau mới lan dần ra huyện Vạn Ninh. Còn trước nữa, nghĩa là người huyện Tân Định (Ninh Hòa) học nghề này từ đâu, thì việc ấy không ai biết 1 cách tường tận.

tượng trầm hương

Miếng trầm hương có lượng tinh dầu khá cao

Trong nguồn tài nguyên rừng, trầm hương & kỳ nam (gọi tắt là trầm kỳ) là 2 loại lâm đặc sản có Giá trị chi phí lớn nhất. Trầm hương và kỳ nam là phần gỗ chứa được nhiều nhựa thơm sản sinh từ thân cây dó bầu mọc hoang giữa những cánh rừng già Trung bộ. Cây dó có 2 loại: dó bầu (tên khoa học là Aquilaria agallocha) và dó gạch hay nói một cách khác là dó niệt (Aquilaria malaccensis). Dó gạch cũng cho trầm nhưng mà hương thơm nồng, hắc, có vị tanh và Giá trị thấp. Chỉ có dó bầu mới cho ta trầm tốt và kỳ nam. Về nguyên do tạo trầm kỳ của cây dó, có khá nhiều giả thuyết không giống nhau. Từ thế kỷ XVIII, nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784) đã viết trong sách Phủ biên tạp lục: “Hương ấy là do ở ruột cây dó kết thành. Dó có ba loại: dó lưỡi trâu thì thành khổ trầm, dó niệt thì thành trầm hương, dó bầu thì thành kỳ nam hương. Người ta thấy cây già lá vàng mà bé, thân nhiều u bướu, thì biết ngay là có hương, chặt mổ để lấy”.



Trước trên đây cây dó bầu mọc nhiều ở các vùng đồi núi của tỉnh giấc Khánh Hòa. Sách Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn, phần viết về thổ sản của tỉnh Khánh Hoà cũng ghi: “Vùng núi những huyện đều có kỳ nam, trầm hương. Dân xóm An Thành huyện Tân Định hàng năm đi kiếm để nạp, năm nào không có kỳ nam phải nạp thay bằng trầm hương”. Trầm Khánh Hòa tập trung nhiều ở rừng núi các huyện Vạn Ninh, Ninh Hòa, Khánh Vĩnh, trong những số ấy nổi tiếng đặc biệt là vùng núi Hòn Chảo ở Tu Bông, Vạn Giã (thuộc huyện Vạn Ninh) mà lừng danh đã đến ca dao: “Cây quế thiên thai mọc ngoài khe đá, Trầm Địa chỉ Vạn Giã hương toả sơn lâm”.

thác khói trầm hương

Cây dó bâu tạo trầm hương

lúc được hỏi về ông tổ của nghề, các cụ ông cụ bà lớn tuổi cho thấy, nghề này không có ông tổ, cũng tương tự các nghề đi củi, đốt than, chặt cây, đẵn gỗ, làm súc, chặt củi kèo, củi thước, gài bẫy, đi săn…

Có thể kể ra đây các lớp người tiền phong từ thời rất lâu rồi, đó là ông Thừa Lương (con ck Cửu, ở Vạn Giã), kế tiếp là Bảy Lùn, Bảy Ba, ông Bớt (Nguyễn Hường), rồi tới ông Phạm Hỉnh (tên thường gọi là ông Điền) ở làng Vạn Bình, ông Giỏi, & lớp gần đặc biệt là ông Sáu Mùi (Nguyễn Mùi). Tất cả các người ấy đều đi kiếm trầm hương, kỳ nam từ ngày xưa 1975. đến các năm 80 (thế kỷ XX) ở huyện Vạn Ninh, những buôn bản Vạn Thắng, Vạn Phú, Vạn Hưng… và đặc biệt là tại đô thị Vạn Giã, số người đi núi tìm trầm hương nhiều lắm. Họ ra đến La hai, Phước Lãnh (Phú Yên), An Khê (Bình Định), rồi Ba Tơ (Quảng Ngãi), đến tận Quế Sơn, Trung Phước, Trà My, Tác Bỏ (Quảng Nam), lặn lội vào tận rừng sâu, lên tít núi cao, hợp tác với người dân tộc tại địa phương để tìm trầm hương. Ở Vạn Ninh, mãi đến tới hôm nay, vẫn còn nhiều người đi kiếm trầm kỳ, lục lạo, đào xới những gốc cây dó mà ngày trước họ đã tìm gặp gỡ, với hy vọng còn lại chút gì. đấy là 1 nghề khôn xiết gay cấn, nguy hiểm, có lúc còn mất cả tính mạng: hot rét do muỗi rừng, bắt gặp mãnh thú, lạc đường, bị nước đàn cuốn trôi… cho nên mới có chuyện “ngậm ngãi tìm trầm”, rồi hóa thành người rừng như lời kể lại của rất nhiều cụ thời trước. đúng là “ăn của rừng, rưng rưng nước mắt”!

cách nhận biết trầm hương